Qazax Information Center

Yeni WordPress Saytı

“Dilboz” atı

Oktyabr 20, 2010 2. 193 views By: qazax Category: Qazax İnfo

“Dilboz” atı  –  horse

Azərbaycanın təbii-coğrafi şəraiti ilə əlaqədar olaraq burada minilliklər boyu atçılıq inkişaf edib. Dünyada məlum olan 160 at cinsindən ikisi – Qarabağ və Qazax (Dilboz) cinsi bizim ölkəmizdə yaranıb.

Qazax atı Qazaxda formalaşan və Qərbi Azərbaycanda, qismən Ermənistan və Gürcüstan ərazisində yayılmış at cinsidir. Bu cins seleksiya yolu ilə tarixən inkişaf edən qədim Azərbaycan cinsidir. XVIII əsrə qədər cins öz təmizliyini saxlamış, XVIII əsrdən sonra isə yerli Qazax atı Ərəb atları ilə çarpazlaşmışdır. Sonralar cinsin yaxşılaşdırılması üçün Qarabağ atından da istifadə olunmuşdur. Qazax at cinsinin adı zaman keçdiksə bir neçə dəfə dəyişib, ona  “Dəliboz”, “Diliboz”, “Dilbaz”,  “Dilboz” da deyirlər.

Atçılığın inkişafında Qazaxın Xanlıqlar kəndində olan tanınmış Dilbozlar nəsli, habelə, Allahyar bəy Zülqədərli və onun sülalənin nümayəndələri böyük rol oynamışdır. Dilbozlar nəslin nümayəndələri 300 ildən artıq Qazax atının cinsləşməsinə qayğı göstərmiş və ona öz adını vermişdir. 1867-ci ildə Ümumrusiya At Sərgisində Dilboz bəylərinə məxsus Uzelok ləqəbli at yüksək mükafat almışdır. XIX əsrin ortalarında Qazax qəzasında atların sayı 25 minə çatırdı. Lakin birinci və ikinci dünya müharibələri zamanı atların cəbhəyə cəlb edilməsi, atların sayının kəskin azalmasına səbəb olmuşdur.

Dilboz atı idmanda, minikdə, yükdə və yüngül qoşquda istifadə olunur. Dözümlüyü və dağlıq şəraitində minik üçün möhkəm olması ilə səciyyələnir. Dözümlüyü etibarilə hətta Qarabağ atlarından da üstündür. Rəngi boz, ağ, xallı, bəzən isə kəhər olur. Qazax atları saatda 7-8 km yol qət edir. Bu at cinsi bir gündə belində 115-130 kq yük ilə 45-55 km, idmançı ilə isə 70 km yol qət etmək bacarığına malikdir. Ən yüksək yarış göstəriciləri 1600 metrlik məsafə üçün 1 dəqiqə 56 saniyə və 2400 metrlik məsafə üçün 2 dəqiqə 55 saniyədir.

Cinsin yüksək keyfiyyətləri cıdırda da özünü göstərmişdir. Bakı ippodromunda 1940-2000 illərdə keçirilən qaçışlarda Dilboz atları daim yüksək yerlər tuturdular. 1962-1990 illərdə Dilboz atları Ümumittifaq yarışlarda 39 dəfə iştirak etmiş və səkkiz dəfə birinci yerə layiq görülmüşdülər, 36 dəfə isə müxtəlif attestatlar almışlar.

Hal hazırda Dilboz atları Azərbaycanın qərb və şimal rayonlarında, İranın şimalında, Gürcüstanda və Dağıstanda yayılıb. Cinsin ən yaxşı nümayəndələri Ağstafa “Dilboz” və Şəki “Daşüz” atcılıq təsərrüfatlarında saxlanılır. Dilboz atlarının qorunması və inkişafı vacib məsələlərdən biridir, çünki onlar Azərbaycanın milli sərvətidir

Дилбозкая порода лошадей

Азербайджан с древних пор занимается разведением лошадей. Из насчитывающихся по всему миру 160 пород лошадей в нашей стране встречаются две породы – карабахская и дильбозская, и, согласно статистическим данным, сегодня здесь обитает более 65 тысяч этих лошадей.

Казах является родиной дильбозской породы лошадей, которые обладают такими качествами, которых не встретишь ни у одной другой породы по всему миру. Дильбозская порода является одной из древних азербайджанских пород, выведенных путем народного селекционирования. Вплоть до ХVIII века она была чистокровной. После ХVIII века этих лошадей скрестили с арабскими лошадьми. В развитии этой породы свое участие приняли и карабахские скакуны.

В формировании дильбозской породы огромную роль сыграли несколько поколений коневодов из Казахского уезда из родов Дильбази и Зульгадары. В конюшнях рода Дильбази более 300 лет назад занимались выведением племенных лошадей. В середине XIX века в Казахском уезде насчитывалось около 25 тысяч лошадей. Большой урон их поголовью был нанесен в ходе первой и второй мировых войн, когда животных мобилизовывали на фронт. Ныне дильбозские лошади распространены по всему западу и северу Азербайджана (Казах, Агстафа, Товуз, Гядабей, Шамкир, Дашкесан, Шеки, Исмаиллы, Огуз, Габаля, в горной части Гарабаха), а также в северной части Ирана (Южный Азербайджан), в Грузии и Дагестане. В Азербайджане обитает около 10 тысяч голов дильбозских лошадей.

По мере развития породы она несколько раз меняла свое название (“дялибоз”, “газах-дильбоз”, “дилибоз”, “дильбоз” и т.д). Это можно объяснить древностью породы и различием между типами. В народе бытовали многие типы дильбозских лошадей: “дилихаджа”, “дилибоз”, “дялибоз”, “йорулмаз” (т.е. неустанная), “йолда” (т.е. всегда в дороге), “халдар” (крапчатая) и т.д. Все это зависело от окраса лошадей; в дильбозской породе можно встретить серых, серебристо-белых, крапчатых (или, как их еще называют, белые в яблоках), причем с иссиня-черными или красноватыми пятнами, иногда можно встретить каурый тип этих лошадей. По своему экстерьеру эти лошади типичные ездовые. Кстати, они не считаются низкорослыми – рост этих лошадей в холке в среднем достигает 152 сантиметра.

За 60-летний период существования Бакинского ипподрома (с 1940 по 2000 гг.) среди прошедших испытание были и дильбозские кони, которые не раз премировались со стороны организаторов соревнований. С 1962 по 1990 годы дильбозские лошади 39 раз участвовали во Всесоюзных соревнованиях и восемь раз занимали 1-е место. Самые лучшие представители породы 36 раз получали всевозможные аттестаты.

Наиболее типичные представители породы сегодня содержатся в Агстафинском вспомогательном хозяйстве “Дильбоз” и Шекинском племенном хозяйстве “Дашюз”, принадлежащих Бакинскому государственному ипподрому. В племенных хозяйствах дильбозских лошадей за 60 лет одновременно было использовано 30 коней-производителей, от которых получено многочисленное потомство. В данный момент с этими линиями и семействами ведется селекционная и родословная работа.

Сегодня стоит задача сохранения, улучшения и дальнейшего развития дильбозских лошадей, так как они являются национальным достоянием Азербайджана. И наши ученые делают все, чтобы усовершенствовать племенные качества этой породы.

Dilboz Horse

Due to the natural and geographical conditions horse-breeding has been developed in Azerbaijan since the ancient times and currently there are more than 65 thousand of these horses in Azerbaijan. 2 out of about 160 known in the world breeds of horses appeared in our country. They are Karabakh and Gazakh (Dilboz) breeds.

Gazakh horse was originally developed in Gazakh region but it also spread into the west of Azerbaijan and adjacent areas of Georgia and Armenia. Gazakh horse is also known as Dilboz (Deliboz, Daliboz).

The Dilboz goes back to the local breed, whom have almost completely been displaced. From XVIII centuries Dilboz was refined with Arabians and Tersk stallions and later with Karabakh breed. The important role in the development of this breed played by several generations of breeders from the Dilbazi and Zulgadarli families from Gazakh’s village Khanliglar. More than 300 years ago they were engaged in breeding of pedigree horses. The Dilboz horse nicknamed Uzelok from theirs stables won the highest award at the All-Russia Exhibition in 1867. In the middle of the XIX century in the Gazakh area, there were approximately 25,000 horses. Great damage to the livestock had suffered during the First and Second World Wars, when thousands of horses were mobilized to the front.

Now Dilboz horses spread across the west and north of Azerbaijan (Gazakh, Agstafa, Tovuz, Gedabey, Shamkir, Dashkesan, Sheki, Ismayilli, Oguz, Gabala, in the mountainous part Karabakh), as well as in the northern part of Iran (South Azerbaijan), Georgia and Dagestan. In Azerbaijan the breed is used mainly for pastoral work and there are about 10 thousand Dilboz horses here. The stud “Dashyuz” in Sheki and stud “Dilboz” in Agstafa own the most typical Dilboz horses.

Dilboz horses differ from others by a clean, short head with a broad forehead and narrow nose, a compact heavy neck, a ribbed massive body with a good top line and an even, long back and loin. Legs are clean and well proportioned and the cannon bone girth is larger than that of other horses. Dilboz is characterized by unstable temperament and predominantly rack (or pace) gait. They are unbalanced and are very powerful. A typical feature is a peculiar lengthwise fold on the tongue giving the impression of a forked tongue. Average withers height is 152 cm, chest girth 172 cm and cannon bone girth 19.4. They travel the mountains for 45-55 miles per day with a cargo of 115-130 kilograms. They are excellent riding and racing horses and in races are just as fast as Karabakh horses. The core of the population at the time of the race are descendants of the stallion Tersk Tselostat and Pygmalion.

Dilboz breed is a national treasure of Azerbaijan and our breeders are doing a lot to preserve, improve and further develop the breeding quality of these horses.

Min Qazaxda köhlən ata,
Yalmanına yata-yata,
At qan-tərə bata-bata,
Göy yaylaqlar belinə qalx,
Kəpəz dağdan Göy-gölə bax!

Səməd Vurğun


Leave a Reply